پروفیسر داکتر حیدر داور وزیر مالیه پیشین افغانستان و استاد علوم اقتصادی و مالی دانشگاه بن آلمان از حکومت جدید میخواهد که با حمایت از تولیدات داخلی افغانستان را از حالت یک کشور مصرفی بیرون کند.
وی که در سالهای پیش از جنگ وزیر مالیه و رئیس عواید و گمرکهای افغانستان بود؛ میگوید که حکومت میتواند با روی دست گرفتن سیاستهای تربیتی و حمایتی افغانستان را در صنایع سبک به سوی خودکفایی هدایت کند.
وی در مصاحبهای اختصاصی با طلوع نیوز به سئوالاتی دربارهی اوضاع کنونی اقتصاد افغانستان و راههای برون رفت از مشکلات کنونی برای رسیدن به رُشد و توسعهی اقتصادی پاسخ داده است.
طلوع نیوز: با تشکر از شما جناب پروفیسر داور به عنوان نخستین سئوال به نظر شما اقتصاد افغانستان در حال حاضر در کدام وضعیت قرار دارد؟
پروفیسور داور: "با تشکر متقابل از طلوع نیوز که دربارهی سرنوشت اقتصاد افغانستان نظر مرا شریک میسازد متأسفانه باید اذعان کرد که افغانستان در حال حاضر دارای یک نهاد اقتصاد ملی انکشاف پذیر و ته بنای تولیدی نیست که باعث انکشاف دوامدار اقتصاد ملی گردد، کار و عاید برای مردم خلق کند و باعث تقویت و ریفورم مالیاتی و ارزش پول افغانی شود. ما میبینیم که کشورهای خارجی به ویژه کشورهای همسایه با سیل اجناس صادراتی گوناگون خود بازارهای داخلی افغانستان را چنان به دست گرفتهاند که تمامی قدرتهای خلاق تولید ملی ما را برای همیشه نابود میسازند، حکومت تاکنون دست به چانه و به این خوش است که چند میلیون درآمد گمرکی به دست میآورد؛ اما نمیداند که با چنین سیاست کوتاه مدتی؛ گمرکی غیرفعال میلیاردها دالر به پیکر اقتصادی و فعالیتهای غیراقتصادی خسارت وارد میسازد؛ دولت جلوی خود مختاری تاجر و قاچاق اموال را نمیگیرد و در چنین خود مختاری اقتصادی سرمایه دار، سرمایه دارتر میشود و نادار نادارتر میشود".
طلوع نیوز: افغانستان از نگاه ظرفیتها و امکانات با کدام کشور جهان که بعد از جنگ در بازسازی موفق بوده شباهت دارد؟
پروفیسور داور: "تاکنون به غیر از افغانستان کدام کشور جنگ زده دیگر را در جهان سراغ ندارم که با وجود سرازیر شدن میلیاردها دالر کمک سرمایه و کمکهای فنی جهانی، فرصت مساعد و همنوایی بیش از ۴۰ دولت خارجی قادر نشده باشد که برنامهی بازسازی و انکشاف درازمدت اقتصادی را بگونهی مطلوب پیش نبرده باشد، هرگاه افغانستان از یک نوع سیاست فعال پیروی کرد و براساس یک پلان گذاری منسجم و درجه بندی احتیاجات از این کمک سرشار موسسات بینالمللی و کشورهای کمک کننده استفاده کرد به چنین بن بست همه جانبه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و طبقاتی دچار نمیشد".
طلوع نیوز: آیا نظام اقتصاد بازار مناسب شرایط و اوضاع افغانستان است و به کشور برای رسیدن به ترقی کمک میکند؟
پروفیسور داور: "هرچند نظام اقتصادی افغانستان نظام اقتصاد بازار است، اما با کمال تأسف در افغانستان بازار آزاد و بی جلو اقتصادی و اقتصاد خصوصی حکم فرماست که دولت نقش تماشاگر را در آن بازی میکند. بازرگانان وارد کننده و قاچاقچیان کالاهای بازرگانی دست آزاد دارند؛ طبعا چون در افغانستان از یک طرف بازار منظم و منسجم موجود نیست ما نمیتوانیم چرخ اقتصادی خود را به بازار واگذار کنیم از سوی دیگر چون دولت از نگاه مالی و اداری خیلی ناتوان است نمیتواند اقتصاد را به تنهایی رهبری کند، بنابراین در مرحلهی اول انکشافی به یک نوع سیستم مختلط و مرکب از بازار و دولت نیاز داریم که چنین ترکیبی طبعا تابع رشد و انکشاف میباشد و اینکه در آینده نقش دولت بیشتر خواهد بود یا نقش بازار این نظر به رشد و انکشاف است".
طلوع نیوز: در سیزده سال گذشته حکومت و دولت افغانستان چه کارهایی میتوانستند برای رشد اقتصاد انجام بدهند که انجام ندادند؟
پروفیسور داور: "حکومت افغانستان در سیزده سال گذشته نتوانست از کمک مالی و تخنیکی جهانی چنان استفاده کند که لااقل برای اکثریت مردم کار خلق شود و قدرت مالیاتی و اداری دولت بلند برده شود در افغانستان هرج ومرج اقتصاد خصوصی چنان به اوج رسیده که از نتایج آن تنها یک اقلیت پولدار و قدرتمند استفاده میکند".
طلوع نیوز: درحال حاضر چه شرایطی برای رشد اقتصاد در افغانستان مهیا است؟
پروفیسور داور: "درحال حاضر باید بگویم که در نتیجهی حوصلهمندی ملت و توافق نظر دو کاندید که ملت به آنها اعتماد کردهاند، یک حکومت ناشی از اشتراک ملت به وجود آمده که ما موفقیت دولت موجود را در برآوردن حاجات ملت و رهایی افغانستان از این منجلاب درماندهگی آرزو میکنیم".
طلوع نیوز: چه موانع بزرگی در حال حاضر در برابر رشد اقتصاد افغانستان وجود دارد؟
پروفیسور داور: " قبل از اینکه مستقیما به این سئوال جواب بدهم لازم میدانم که برای بهتر فهمیده شدن موضوع دو اصطلاح را از نگاه اقتصادی تشریح کنم که این دو اصطلاح انکشاف اقتصادی و رُشد اقتصادی هستند.
از نظر اقتصاد در افغانستان ما میتوانیم از یک نوع انکشاف کنترل نشده و فریبنده صحبت کنیم در اینجا ما فقط از انکشاف صحبت میکنیم نه از رشد و تحول اقتصادی؛ مراد از انکشاف یک نوع پدیده مقداری است که تنها زیادت را نشان میدهد؛ مثلا هرگاه تولیدات زراعتی زیاد میشود از مزایای آن یک اقلیت زمین دار استفاده میکند نه دهقانان یا انکشاف نفوس به این معنی که تنها نفوس زیاد میشود؛ اما عایدات بلند نمیرود و حتی تنزل در عایدات میآید.
بنابراین انکشاف کوتاه مدت کمیت را نشان میدهد و کیفیت از آن بی بهره میماند؛ اما برعکس رُشد، کیفیت و اصلاحات را افاده میکند؛ مانند اصلاحات اداری، بلند رفتن دانش، توزیع عادلانهی عاید ثروت و دارایی و املاک؛ منظور این است که انکشاف و رشد باید موازی پیش بروند؛ هرگاه انکشاف دوامدار نباشد و بخش بزرگی از نفوس از آن استفاده نکند این نوع انکشاف مغایر رشد و تحول یک جامعه اقتصادی است؛ عین مثالی را که ما در افغانستان مشاهده میکنیم".
طلوع نیوز: افغانستان چه راهی را میتواند پیش بگیرد تا به سمت خودکفایی اقتصادی گام بردارد؟
پروفیسور داور: "اقتصاد متکی به خود برای کشورهایی که محاط به خشکی هستند از خود راه بحری ندارند و خصوصا برای کشوری مانند افغانستان که با همسایگانی نسبتا صنعتی همسرحد است دارای اهمیت کلیدی و حیاتی است به این معنی که در مراحل انکشافی باید تمامی مایحتاج روزمره و اجناس مصرفی و حیاتی در داخل کشور تولید شوند تا روزی نشود که همسایهها سرحدات خود را بسته کنند و افغانستان را از نگاه سیاسی و اقتصادی زیرفشار بگذارند.
اوضاع کنونی در افغانستان چنان دلخراش است که کشورهای همسایه با سیلابی از اجناس مصرفی، زینتی و کم ارزش بازارهای ما را انحصار کردهاند، هرگاه افغانستان در زمینهی احیای تولیدات و افزایش تولیدات قدمهای جدی نگذارد حیات اقتصادی کشور در معرض خطر است".
طلوع نیوز: افغانستان از نگاه تجارت بینالملل در کدام سویه قرار دارد و در این زمینه چه امکانات و چه نیازمندیهایی دارد؟
پروفیسور داور: "با کمال تأسف نقش افغانستان در حالت کنونی در ساحهی تجارت جهانی خیلی ناچیز است، امیدواریم افغانستان با توجه به منابع طبیعی، معادن، زمینهای حاصل خیز و مهارت انسانی که دارد؛ بتواند از این ثروت سرشار و نهفته از طریق پلان گذاری و پروژه سازی سهم چشمگیری در تجارت جهانی به دست بیاورد. باید بگویم که اقلام عنعنوی صادراتی افغانستان مخصوصا قالین و پوست قره قل تابع تغییرات بسیار شدید مود و فیشن است و در بازارهای جهان فروش آنها رونق ندارد و باید در کنار اینها برای بازاریابی در زمینهی اجناس ساخته شده صنعتی، فرآوردههای زراعتی، معادن و جذب جهانگردی برنامههایی روی دست گرفته شود".
طلوع نیوز: مزیت تجارتی افغانستان در تجارت جهانی چیست؟
پروفیسور داور: "وقتی که اقلام صادراتی افغانستان از نگاه کمیت و کیفیت زیاد شود؛ واضح تر بگویم که اگر اقلام صادراتی متنوع و صنعتی شود و واردات ما تعویض شود؛ تولیدات افغانستان بازار خوبی پیدا میکند، ارزش پول بلند میرود، بیلانس تجارت و تأدیات ما بهتر میشود؛ مالیات دولت متنوع تر میشود، یعنی ما به عوض تنها گمرک، مالیات برعایدات، مالیات براصناف، مالیات بر سهام ومالیات بر اراضی را میتوانیم به دست بیاوریم".
طلوع نیوز: افغانستان از منظر سیاسی آیا بستر مناسبی برای سرمایه گذاریهای بینالمللی است؟
پروفیسور داور: "مردم افغانستان امیدوار هستند که دولت حاضر در راه سهمگیری روز افزون ملت برای رفاه اقتصادی، بهبود اوضاع اجتماعی و امور سیاسی قدمهای جدی و بنیادی بگذارد، مهمترین هدف اقتصادی دولت تأسیس یک نهاد تولیدی و صادراتی میباشد. صادرات و تولیدات ته بنای اقتصاد ملی هستند و زمانی که بلند بروند، زیربنای صادرات و تولیدات و ته بنای سیستم مالیاتی و بانکی افغانستان را تشکیل میدهند و برای رسیدن به این هدف ایجاب میکند که جلوی واردات اجناس مصرفی و تجملی گرفته شود و واردات بعضی اموال حیاتی مورد نیاز مردم تا زمانی ممنوع قرار نگیرد که تولیدات داخلی رشد کند و توان رقابت با تولیدات مشابه خارجی را پیدا کند.
اینگونه سیاست حمایتی و اتکاء به تولیدات کشور سبب بلند رفتن سطح استخدام، ریفورم، سیستم مالیاتی، بلند رفتن ارزش پول افغانی و به تدریج باعث کم شدن وابستگی شدید ما به خارج میشود.
تجربه نشان داده که کشورهای صنعتی برای رسیدن به رُشد اقتصادی از همینگونه سیاست تربیوی استفاده کرده که یک نمونه آن انقلاب صنعتی انگلستان است؛ انگلستان آن زمان با سیلی از تولیدات به اروپا حمله ور شد و به خصوص آلمان زمانی که متوجه شد بازارهایش را انگلستان به دست گرفته یک نوع سیاست تربیوی را در گمرکها عملی کرد تا جلوی واردات انگلستان را بگیرد و مثال دیگر در افغانستان زمانی که شرکت نساجی گلبهار فعال بود این کارخانه به علت واردات و قاچاق تکه از خارج با مشکلات فروش مواجه بود و دولت بنابر پیشنهاد من واردات ساختههای نخی را برای چند سال ممنوع قرارداد و نساجی گلبهار قادر شد تولیداتش را به ظرفیت نهایی بلند ببرد و تولیداتش را در سراسر افغانستان به فروش برساند.
طلوع نیوز: به عنوان آخرین سئوال خواست شما از حکومت جدید افغانستان در زمینهی رشد اقتصادی چیست؟
پروفیسور داور: "توقع من و مردم افغانستان از حکومت جدید این است که حکومت از طریق انکشاف و رشد اقتصاد ملی کار و عواید را برای اکثریت مردم ایجاد کند و از جانب دیگر با انتخاب کابینه یک حکومت کارآگاه با درایت و صادق به میان بیاید، زیرا وقتی که اقتصاد رونق میگیرد و کار و پیشه برای مردم خلق میشود و از سویی هم حکومت دلسوز به میان بیاید؛ علاقمندی مردم به دولت بیشتر میشود و اتحاد ملی به وجود میآید و فتنه انگیزان و دشمنان وحدت ملی نمیتوانند که ملت را از دولت متنفر و مردم را دشمن دولت بسازند".
خبرهای مهم:
طلوع نیوز ۰۸ جدی ۱۳۹۳